برهان جامع (منتخب - ويرايشي )( چاپ سنگي )

يادداشت :

زبان:فارسي , برهان جامع ، لغتنامه اي به فارسي ، از محمد كريم‌بن‌مهديقلي تبريزي،معلم محمد ميرزاي وليعهد، كه در اواخر سلطنت فتحعلي شاه و به فرمان بهمن ميرزا، فرزند عباس ميرزا، تأليف شده است .محمدكريم تبريزي ابتدا دو فرهنگ برهان قاطع و جهانگيري را اساس كار قرار داده ، و از آنجا كه در آنها افزونيها و كاستيهايي ، به نظرش رسيده ، برهان قاطع را تلخيص كرده است و سپس ، براي تأييد و توضيح لغات ، شواهد شعري فرهنگ جهانگيري را در حاشية كتاب آورده ، و كنايات و استعارات متعلق به هر لغت را ذيل همان واژه نقل كرده است . او در ترتيب لغات ، ترتيب فرهنگ جهانگيري را برگزيده ، بدينگونه كه ابتدا حرف دوم ، سپس حرف اول و سوم را اساس قرار داده ، و حروف را به ترتيب الفبا رعايت كرده است .اين فرهنگ حدوداً بين پنج تا شش هزار لغت دارد و شامل يك مقدمه و 29باب است . مقدمة آن نيز يك «مدخل » و ده «طراز» دارد. در مدخل به فتحعلي شاه و وليعهد او، محمد ميرزا و مشوّق تأليف كتاب ، بهمن ميرزا، و كيفيت اقدام به تأليف اشاره شده است . طراز اول :در باب اطلاق واژة «پارس » بر ايران و حدود آن ؛ طراز دوم :در تعداد حروف هجاي عرب و عجم ؛ طراز سوم :در بيان ترتيب لغات برهان جامع ؛ طراز چهارم :در اقسام كلمه (اسم و فعل و حرف ) با بحثي دربارة هر يك از آنها؛ طراز پنجم :در ضبط معاني حروف مفرده (در آغاز و ميان و پايان ) با اظهارنظرهايي دربارة آن ؛ طراز ششم :دربارة حروفي كه جز به تركيب ، معنايي ندارند (پسوندها و پيشوندها)؛ طراز هفتم :در تجويز تبديل حروف به يكديگر؛ طراز هشتم :در ضماير؛ طراز نهم :در املاء (طرز نگارش كلمات )؛ و طراز دهم :در عقدِ اَنامل (رقم نويسي اعشاري ).برهان جامع ، با به سلطنت رسيدن محمدشاه قاجار فرزند عباس ميرزا(1250) به پايان رسيده و در نيمة رجب1260، به خط ميرزا رضاقلي تاريخ نويس سرابي تبريزي (نايب وزارت خارجه و برادر مؤلف )، تحرير شده است . كتاب مشتمل است بر يك مقدمه و بيست و نه باب كه در مقدمه به بيان مطالبي كه دانستن آنها پيش از شروع لازمست در ده طراز بيان نموده است و بيست و نه باب به تعداد حروف . مؤلف در اين كتاب مجوع لغات مستعمله برهان را ملّخص و مختصر نموده و قدري از شواهد فرهنگ جهانگير درحاشيه كتاب و كنايات هرلفظ را ذيل آن درج نموده و حشر و زوايد را ترك كرده تا كتاب حاضر بدست آمده است